Sözcükte Anlam

                               SÖZCÜKTE ANLAM 

Yüksek öğretim Kurumları Sınavına (YKS) çok az bir zaman kalmışken sınava girecek olan öğrenciler konularını nasıl yetiştireceğini düşünerek telaşa kapılmakta. Bende diğer yazılara ara verip çok sevdiğim ve pratiklerle Türkçeden netlerimin yükselmesinde katkısı olan Bülent Hocamın pratiklerini sizlerle paylaşmak istedim.

İlk konu sözcükte anlam. Temel anlam, mecaz anlam, terim anlam... Bunları zaten ilkokuldan beridir görüyoruz. Ama anlatmakta yine de fayda var. Kısaca anlatıp örnekler vereceğim.

Temel (Gerçek) Anlam: 

Akla gelen ilk anlamdır.

Örnek:

*Burası çok sıcak. Bu yüzden dondurmam erimiş.

Mecaz Anlam:

Gerçek anlamdan uzak anlamdır.

Örnek: 

*Sıcak bakışlarıyla kalbimi eritiyordu.

Terim Anlamı:

Bilim, sanat, edebiyat, müzik vb. gibi konuları çağrıştıran kelimelerdir.

Örnek:

*Nota (Müzik)

*Pi Sayısı (Matematik)

*Tuval (Resim)

Atasözü                                                                  Deyim

*Öğüt verir.                                                                          *Öğüt vermez.

*Kalıplaşmıştır.                                                                    *Kalıplaşmıştır.

*Anonimdir.                                                                         

Atasözü ve deyim arasındaki fark atasözleri ÖĞÜT VERİR, deyim ÖĞÜT VERMEZ!

Yansıma Sözcükler:

Doğadaki sesleri taklit etmek. Cümlede anlama göre değişmez.

! Anırmak Yansımadır!

Dolaylı Anlatım/ Doğrudan Anlatım: 

Tırnak işareti kullanılmayan anlatımdır. Yani bir sözü tırnak işareti ile yazıyorsanız doğrudan anlatım yapmış olursunuz.

Örnek:

*Atatürk yeni neslin öğretmenler tarafından yetiştirileceğini söyler. (Dolaylı Anlatım)

*Atatürk "Öğretmenler yeni nesil sizlerin eseri olacaktır." der. (Doğrudan Anlatım)

Deyim Aktarması:

Deyim aktarması sanılanın aksine deyimlerle ilgili değilir. Deyim aktarması: İki farklı duyunun bir arada kullanılmasıdır.

Örnek:

*Sert Bakış

*Sıcak Ses

Mecazı Mürsel (Ad Aktarması):

Tek bir kelime ile anlamanız kolay aslında. Kitaplarda gereksiz uzun ve kafa karıştırıcı şekilde anlatılıyor. Mecazı Mürsel, kastetme sanatıdır. Bu kadar basit.

Örnek:

*Sınıf pikniğe gitti. (Pikniğe giden sınıf değil içindeki insanlardır. Sınıf derken içindekileri kastetmiştir.)

Söz Öbeği:

Öbek: Var oluşunda en az iki sözcük bulundurur. Bunlar;

-Atasözleri

-Deyimler

-İkilemeler

-Tamlamalar

Özdeyiş (Vecize):

Atasözü gibi kapsamlı cümlelerin söyleyeni belli ise özdeyiştir.

Özel Kelime/Genel Kelime:

Kapsadığı alanı ifade eden kelime.

Örnek:

Dünya- uzaya göre özel, Türkiye'e göre geneldir.

İkilemeler:

İki kelimeden oluşan ses tekrarıdır.

-Amacı sözü güçlendirmektir.

-Bitişik yazılamaz ve arasına noktalama işaretleri konulamaz!

Yapılışı Bakımından İkilemeler:

*Aynı söz tekrarı (Hızlı hızlı)

*Zıt anlamlı söz tekrarı (İyi kötü)

*Yakın anlamlı söz tekrarı (Eş dost)

*İkisi de anlamsız söz tekrarı (abur cubur)

*Biri anlamlı biri anlamsız söz tekrarı (Eğri büğrü)

*Yansıma sözcükler (şırıl şırıl)

Kanıtlanabilirlik:

Öznel ya da nesnel olma durumudur.

Olasılık                                                                        Tahmin

Sadece tek bir durum                                                                  İki durum söz konusu ise

Örnek:

*Bu sene Konya'ya gidebilirim. (Tek bir durum olduğu için OLASILIK)

*Bu sene Konya ya da Antalya'ya gidebilirim. (İki durum söz konusu olduğu için TAHMİN)

Neden-Sonuç                               Amaç-Sonuç:

Yargı gerçekleştiyse                                                Yargı henüz gerçekleşmediyse

Soru Cümleleri:

Sonunda soru işareti varsa kesinlikle soru cümlesidir. Soru anlamı vermese bile!(Sözde soru cümleleri.)

Örnek:

*Buna yürek mi dayanır? (Sözde soru cümlesi)

-(?) Bilinemeyen anlamı taşır. Soru işareti değildir.

Örnek:

*Uzayda yedi milyon (?) yıldız vardır.

-Ayrı yazılan her "-mı, -mi" soru edatıdır. Pekiştirmeler de. 

Ünlem Cümleleri:

Ünlem varsa ünlem cümlesidir. 

-(!) Aksini söyleme, eleştiri yapma durumlarında kullanılır. 

Küçümseme                                                           Azımsama

Manevi durumun düşük                                                       Bir maddenin düşük 

olduğu (soyut)                                                                      olduğu (somut)

Özeleştiri:

Kişinin kendi hakkında yaptığı bütün yorumlara denir.

Önyargı:

Tutarsız bilgilerle yapılan yorumlardır. Her zaman kötüdür.

Hayıflanma                                                            Sitem Etme

Bir kişi kendisinden                                                              Bir kişi başkasından 

yakınıyorsa                                                                            yakınıyorsa

-İkisi de olumsuzdur.

Sesteş (Eş Sesli):

Yazılışları aynı anlamları farklı kelimeler.

Anlamdaş (Eş Anlamlı):

Yazılışları farklı anlamları aynı kelimeler.

*ÇİFT KÖK:

Bir kelimenin hem fiil hem de isim olabilme durumudur. 

Örnek:

*Yaş-Sene (İsimi)

*Yaş-Islak (İsim)

"Yaş" kelimesi çift kök değildir çünkü iki anlamı da isimdir.

*At-Hayvan (İsim)

*At-Fiil

"At" çift köktür çünkü hem isim hem de fiil anlamı vardır.

Sözcükte Anlam buraya kadar. Bir sonraki yazımda paragraf anlatacağım. Kendinize iyi bakın. Kolay gelsin! :))